دیدگاه امام هادی (ع) درباره نقش «حسرات تفریط»

انسان باید دوراندیش و هوشیار باشد و از عمر و توانایی هایش که والاترین سرمایه برای رشد و تکامل است، به درستی بهره برداری کند. ضعف و سستی و تنبلی و بی حالی، مانعی بزرگ برای رشد و کمال و سعادت هر انسان است. سرمایه عمر به زودی پایان می‌یابد و کسانی که از این سرمایه زادوتوشه‌ای برای سفر آخرت فراهم ساخته اند، سرافرازند و آنان که کوتاهی کرده اند و در پرونده رفتار و گفتارشان، «عمل صالح» فراوان وجود ندارد، افسوس خواهند خورد و پشیمان می‌گردند.

امام هادی علیه السلام فرموده اند: اذکر حسرات التفریط بأخذ تقدیم الحزم (بحارالانوار، ج ۷۸، ص ۳۷۰). افسوس‌ها و اندوه‌های تفریط و کوتاهی کردن را برای تقدیم و به کارگیری حزم و آیین دوراندیشی به یاد آور! تاسف‌ها و رنج‌های کوتاهی کردن در گذشته را به یاد آور و برای آینده ات، حزم و تدبیر را قانون زندگی ات قرار بده.

کوتاهی کردن، تنبلی، اهمال کاری، سستی، بی حالی و ضایع و تباه ساختن سرمایه عمر، زیان‌های فراوانی دارد؛ چون سرمایه عمر با تنبلی نابود می‌گردد و حرکت و رشد و کمال انسان متوقف می‌شود. توانایی‌ها و امکانات را باید به درستی در خدمت به جامعه و مردم به کار گرفت. شکر نعمت سلامت و قدرت و همچنین امتیازات و امکانات، به بهره وری صحیح و پیدایش روح کوشش و تلاش و کار فراوان در دنیاست. کوتاهی در بهره برداری خردمندانه از فرصت‌های زندگی، موجب حسرت و اندوه است. احساس حقارت فردی و عقب ماندگی از دیگران بر اثر بی حالی و تنبلی، بسیار اندوه بار و مایه تاسف است.

حسرت‌های تفریط هم در دنیا پدید می‌آید و هم در آخرت. مشاهده عقب ماندگی‌های دنیوی در ابعاد گوناگون، افسردگی و تأسف فراوان را به همراه دارد. اندوه درونی انسان از مشاهده پیشرفت‌ها و امتیاز‌های دیگران، زمانی افزایش می‌یابد که ریشه عقب ماندگی اش را که تنبلی و کم کاری و اهمال و استفاده نکردن از توانایی‌های فردی خویش بوده است، درک کند و بفهمد. حسرت در عالم برزخ، شدیدتر و سخت‌تر و آزاردهنده‌تر از حسرت در دنیاست. حسرت در دنیا بیدارکننده و هوشیارکننده روح تلاش و امید در انسان است و او را به بهره برداری از فرصت‌های پیش رو و نعمت‌ها و امکانات فراوان وادار می‌کند. به همین دلیل امام هادی (ع) در این حدیث شریف، یادآوری «حسرات تفریط» را سازنده دانسته اند و به آن فرمان داده اند. هر زمان انسان به عوامل افسوس‌های کوتاهی هایش در گذشته بیندیشد، انگیزه برای کار و تلاش و رهایی از تنبلی و کوتاهی در آینده پیدا می‌کند و برای بهره برداری از فرصت‌ها و امکانات پیش رو تلاش خواهد کرد. یاد افسوس‌ها و کوتاهی‌های گذشته، عامل تلاش و کار برای رهایی از افسوس‌های جدید و درنهایت رهایی از تأسف ‎های آینده برای کوتاهی‌های امروز است.

یادآوری آثار زیان بار دنیوی و اخروی «تفریط» و کوتاهی‌های خود و دیگران، باید منبع الهام بخش دور اندیشی و تدبیر و برنامه ریزی و تلاش شود. تذکر و آگاهی و بینش و درک حسرت بی حالی‌ها و کم کاری‌ها می‌تواند موعظه و درس باشد.

سزاوار است هر انسان پیش از فرارسیدن زمان حسرت‌های دنیوی و اخروی تفریط به فکر کار آینده باشد و «حزم» و دوراندیشی پیدا کند و پویا و پرکار شود.
بین «حسرات تفریط» و «تقدیم حزم» رابطه وجود دارد، زیرا یادآوری «حسرات تفریط» این ظرفیت را دارد که انسان را بیدار سازد، هوشیار کند و به زیرکی و «حزم» و آینده نگری برساند تا با برنامه ریزی و تدبیر و تنظیم چشم انداز و تعیین اهداف بلند مقدس، برای خویش آینده را بسازد.

اهل ایمان باید یکدیگر را به دوراندیشی و هوشیاری دعوت کنند تا خواب‌ها بیدار شوند و حرکت را آغاز کنند و تنبل‌ها نشاط پیدا کنند و نیرو بگیرند. هشدار و تذکر به جوانان و نوجوانان تنبلی که کوتاهی می‌کنند و از نعمت‌ها و توانایی‌ها در راه آموختن و تهذیب و رشد خویش و توسعه کشور و کارآفرینی و ساختن آینده خویش و کشور اسلامی استفاده نمی‌کنند، آگاهی بخش و تحرک آفرین است و آنان را حزم اندیش و سخت کوش و توانا خواهد ساخت.

امام هادی (ع) در این کلام زیبا به همه هشدار می‌دهند:‌ای انسان! به اشتباهات و گناهان و کوتاهی‌ها و تباهی‌های گذشته ات بنگر و افسوس هایت بر آن‌ها را به یاد آور و برای آینده احتیاط کن و دوراندیش باش و احکام الهی را مراعات کن!‌ای انسان! به آثار کوتاهی‌ها و کار‌های زشت و تفریط عموم مردم نگاه کن و از آنان عبرت بگیر و حزم را پیشه ساز و با تدبیر و برنامه در راه تکامل، فلاح و سعادت گام بردار و از گام برداشتن در این راه هیچ کوتاهی مکن و خسته مشو!

امام هادی (ع) در این حدیث شریف، برنامه جامع هدایت را ارائه کرده اند. امام دهم علیه السلام «یاد» آثار زیان بار تفریط خود و دیگران و پیامد‌های کوتاهی‌های خود و دیگران در انجام وظایف الهی را، بسیار سازنده و تأثیرگذار شمرده اند؛ به گونه‌ای که در انسان تحول اساسی ایجاد می‌کند و با «حزم» و تدبیر، کوتاهی‌های گذشته را جبران می‌کند و آینده اش را می‌سازد و انسان کامل می‌شود.